Amsterdamse gevelstenen

Twee zeventiende-eeuwse winkelinterieurs

Rozenstraat 17-31, gevelsteen DE LINDT-WINCKEL

Lindt-winckel, vóór restauratie Lindt-winckel, na restauratie

Het huidige pand Rozenstraat 17-31 maakt deel uit van een lange rij zogenaamde Van Houtenpanden, in de dertiger jaren van de vorige eeuw gebouwd met gebruikmaking van oude toppen, vaak van elders afkomstig. De klokgevels van 35 en 37 bijvoorbeeld zijn afkomstig van Konijnenstraat 4 en 10, en de halsgevels 39 en 41 respectievelijk van Lauriergracht 50 en het Kattengat.
De gevelsteen met het winkelinterieur in dit pand komen we niet tegen bij Van Lennep en Ter Gouw (1868) noch bij Suasso (1875) en ook in de Monumentenlijst van 1928 wordt er geen gewag van gemaakt. Dit hoeft ons niet te verwonderen, want in het 78ste jaarverslag van het KOG (1935/36, pag. 27) lezen we: “Bij de sloping van een oud huis in de Rozenstraat voor de Koffie Hag Maatschappij vond men in een oude regenbak een zeer fraai gebeeldhouwde, goed bewaarde gevelsteen, waarop de voorstelling van een winkel en het onderschrift DE LINDT-WINCKEL”. Verderop in het verslag wordt vermeld dat de eigenaar de steen in het nieuwe pand heeft ingemetseld.
De samensteller van het jaarverslag had geen ongelijk toen hij de gevelsteen omschreef als ‘zeer fraai gebeeldhouwd’. Het is een winkelinterieur, gezien van achterin de ruimte naar de ingang, waardoor net een klant naar binnenstapt. Twee andere klanten staan voor de toonbank, een met een mandje aan haar arm. De winkelier, die een hoed draagt, heeft een ellenmaat in de hand – merkwaardig dat een man zulke typisch vrouwelijke artikelen verkoopt – en laat aan de andere klant diverse soorten lint en passement zien.

Reliëf Nieuwezijds Huiszittenhuis

De vormgeving van de kleding van de drie vrouwen, hun lange, ruim geplooide rok, het jak, het schort en de halsdoek toont sterke overeenkomsten met de kleding van de vrouwen op het gevelreliëf ‘Het inschrijven van de behoeftigen’ in de collectie van het Amsterdams Historisch Museum (catalogus In beeld gebracht, nr 164).
Dit grote reliëf (76 x 113 cm) bevond zich tot de afbraak in 1873 met nog twee andere reliëfs boven de ingangen van het in 1649 gebouwde Nieuwezijds Huiszitten Aalmoezeniershuis aan de Prinsengracht bij de Leliegracht.
Deze drie reliëfs worden in de diverse literatuur toegeschreven aan Willem de Keyser (1603- 1674, zoon van Hendrick de Keyser), die in 1647 aangenomen was als ‘Stadts Mr. Steenhouwer’. Gezien de compositie en de sterke perspectiefwerking van beide gevelstenen zou ik de gevelsteen DE LINDT-WINCKEL ook willen toeschrijven aan Willem de Keyser, of zeker aan zijn atelier of werkplaats.

Wijde Heisteeg 5, gevelsteen DE GRONINGER KOUSSEWINKEL

Groninger Koussewinkel, vóór restauratie Groninger Koussewinkel, na restauratie

Deze gevelsteen geeft een zicht in de winkel vanaf de ingang. De achterwand wordt geheel in beslag genomen door een in vakken verdeeld schap, waarin zich een doorgang bevindt naar het achterhuis, het woongedeelte. De verkoopster staat achter de toonbank en is bezig een klant te helpen. Haar hulpje pakt juist iets uit het schap. Rechts voor de toonbank staat een laag bankje om de kousen eventueel te passen. In 1742 was hier de kousenwinkel van de weduwe Lever gevestigd. Zij had een inkomen van 600 gulden en betaalde 300 gulden huur. De beeldhouwer, of zijn assistent, heeft in het onderschrift een vergissing gemaakt, en verbeterd: Groningen i.p.v. Groninger.

Deze steen is wel beschreven door Van Lennep en Ter Gouw (deel II, pag.181) als zij diverse winkels noemen: “ ’t Fraaiste, dat we zagen, is De Groninger Kousse winkel, een gevelsteen in de Wijde Heisteeg die daar van de zeventiende eeuw is overgebleven”. Zij geven ook een afbeelding met de toen kennelijk nog zichtbare tekst op de onderrand. Ook in de Noord- Hollandsche Oudheden (1903-VI stuk, pag. 38) wordt de steen genoemd en afgebeeld. In 1928 was het onderschrift kennelijk achter de verhoogde puilijst verdwenen, de samenstellers geven als tekst DE GRON. KOUSEWINKEL.

Toen in oktober 2008 de gevel voor een schilderbeurt in de steiger stond, kon Wil Abels de steen schoonmaken. Onder een dikke laag beige verf kwamen op diverse plekken de oude kleuren te voorschijn, aan de hand waarvan het reliëf gepolychromeerd werd. Ook bleek toen dat de tekst nog volledig op de onderrand aanwezig was. Deze is nu ingeschilderd, maar door de brede puilijst vanaf de straat nauwelijks zichtbaar. Jammer.

Onno Boers

Foto’s: Pancras van der Vlist

(Uit: Binnenstad 234, juni 2009)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.