C.B. Posthumus Meyjes (1859-1922)

Een deftige architect

In de voorgaande afleveringen van Amsterdam 1900 zijn architecten besproken die het vak in de praktijk hadden geleerd. Dat was de meest gangbare opleiding. Maar er waren ook architecten met een universitaire opleiding. Christiaan Bernard Posthumus Meyjes was de zoon van een dominee en werd opgeleid aan de Polytechnische School in Delft. Daar kreeg hij onderwijs van professor Gugel, de auteur van het standaardwerk Geschiedenis van de Bouwstijlen. Na zijn studie trad hij in dienst van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij. Voor deze onderneming ontwierp hij het station in Delft en het imposante hoofdkantoor dat tussen 1892 en 1894 in Amsterdam aan de Droogbak verrees. Vele architectuurhistorici zijn vertrouwd met dit gebouw, want de tweede verdieping vormde jarenlang het onderkomen van het Nederlands Documentatiecentrum voor de Bouwkunst. Dit was een bijzonder aangename omgeving om in te studeren, met een statig trappenhuis en ruime werkvertrekken. De negentiende-eeuwse interieurs ademden een weldadige rust. Het gebouw is inmiddels ingrijpend gemoderniseerd.

Posthumus Meyjes bediende zich van diverse stijlen. Het hoofdkantoor van de HIJSM toont een mengsel van internationaal eclecticisme en Hollandse neorenaissance. Bij kleinere bouwwerken in Amsterdam paste hij een meer zuivere vorm van laatstgenoemde stijl toe, die ook meer passend was voor de schaal van deze bouwwerken. Rozengracht 19, uit 1892, en Singel 62 conformeren zich geheel aan de toen heersende mode in Amsterdam. Dit geldt ook voor het verenigingsgebouw Ons Huis, Rozenstraat 12, gebouwd in 1892, en de woningbouw uit 1891 wat verderop in deze straat, genummerd 211-213. Rozenstraat 12 is overigens in 1904 geheel in stijl uitgebreid door H.P. Berlage. De architect van het beursgebouw had blijkbaar geen behoefte om bij deze opdracht te demonstreren hoe origineel hij was. Het wijkgebouw voor de Nederlands Hervormde Gemeente op de hoek van het Marnixplein en de Lijnbaansgracht, bouwjaar 1891, is moeilijk te duiden, neggeblokken, speklagen en andere details doen denken aan de Hollandse neorenaissance, maar het is toch op een vreemde manier een modern gebouw. Enkele jaren later, in 1895, bouwde hij een verzorgingstehuis, Nieuwe Keizersgracht 1a, dat enigszins vergelijkbaar is, maar de compositie van de voorgevel heeft een meer conventioneel karakter, met een bekroonde middenrisaliet. Ook hier is de historiserende detaillering echter geabstraheerd tot iets dat alleen nog maar herinnert aan de vormentaal van de Hollandse neorenaissance.

Op zoek naar een stijl

Herengracht 179

De zoektocht van Berlage naar een uitweg uit de wereld van de neostijlen is uitvoerig beschreven en zijn beursgebouw vormt inderdaad een breekpunt in de architectuurgeschiedenis, maar ook vele van zijn tijdgenoten vroegen zich af hoe het verder moest met de bouwkunst. Aan het eind van de jaren negentig demonstreerde Posthumus Meyjes met twee bouwwerken dat hij serieus had nagedacht over andere oplossingen. De Oranjekerk in de Van der Helststraat uit 1899 was een uitgesproken rationalistisch ontwerp, zonder historiserende detaillering. Willemsstraat 65-67, een blok volkswoningen voor de Woningmaatschappij Oud Amsterdam, laat zien dat hij zelfs in staat was tot honderd procent zakelijkheid. Waarschijnlijk speelde bij de keuze voor bepaalde stijlvormen ook de aard van de opdracht een belangrijke rol. Het grote kantoorgebouw dat rond 1900 werd gebouwd voor de Associatie Cassa, Herengracht 179, was duidelijk geïnspireerd door het toen befaamde ontwerp dat Berlage in 1893 aan het Damrak had gerealiseerd voor een verzekeringsmaatschappij. Mogelijk werd deze keuze van Posthumus Meyjes zelfs min of meer gedicteerd door de opdrachtgever. Het voorbeeld van Berlage is helaas gesloopt om plaats te maken voor C&A. Kort daarna bouwde hij het Leesmuseum, een voorloper van de Openbare Bibliotheek, aan het Rokin, nummer 102. Hier blijkt dat de Beurs van Berlage diepe indruk op hem heeft gemaakt. Met de Nieuwezijds Kapel, Rokin 78-82, deed Posthumus Meyjes rond 1910 alweer een stapje terug. De invloed van Berlage is nog wel herkenbaar, maar tal van details wijzen erop dat hij zich niet gelukkig voelde met een strenge variant van het rationalisme. Nog weer later keerde de historiserende vormentaal zelfs onverholen terug in zijn werk, waarbij de wensen van de opdrachtgever waarschijnlijk ook een rol hebben gespeeld. Keizersgracht 555, op de hoek met de Nieuwe Spiegelstraat, was de laatste grote opdracht die Posthumus Meyjes uitvoerde. Dit kantoorgebouw voor de Amsterdamse Maatschappij van Levensverzekering verwijst met zijn classicistische vormentaal uitdrukkelijk naar de gloriejaren van het Amsterdamse zakenleven tijdens de Gouden Eeuw.
Ook de zoon van Posthumus Meyjes, Christiaan Bernard junior (1893-1975), was een getalenteerd en succesvol architect. Samen met J. van der Linden leidde hij een groot architectenbureau dat met name buiten Amsterdam veel gebouwd heeft. Een van zijn eerste ontwerpen, een uitbreiding van de Associatie Cassa aan de Herengracht uit 1919, rechts naast het gebouw uit 1900, is waarschijnlijk nog in samenwerking met senior tot stand gekomen. Een meesterwerk was de uitbreiding van het bankgebouw van F.W.M. Poggenbeek, Spuistraat 172-174, uit 1908. De nieuwe vleugel uit 1932, op de hoek met de Paleisstraat, harmonieert perfect maar is onmiskenbaar modern. De Javasche Bank, Keizersgracht 666, gebouwd aan het eind van de jaren dertig, werd alom bewonderd door collega’s. ‘De tijd dat men aan de grachten geheel uit den toon vallende moderne gebouwen zette’, zo constateerden zij, ‘is gelukkig in hoofdzaak voorbij. Zonder in navolging te vervallen, tracht men thans op passende wijze aan de prachtige bestaande bebouwing aan te sluiten. Dit bankgebouw is daarvan wel een van de meest geslaagde voorbeelden’.

Vincent van Rossem

(Uit: Binnenstad 231, november 2008)

Vorige aflevering: P.J. Bekkers (1859-1918) (Binnenstad 230)
Volgende aflevering: A.W. Bos (1860-1954) (Binnenstad 232)

[Amsterdam 1900]

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.