Boekbespreking

Geveltekens Amsterdam. Rondom de Oude Kerk

Alibiboek. Dat was de werktitel die Onno Boers gaf aan het boekje waarin hij 54 gevelstenen in de omgeving van de Oude Kerk beschrijft. Met dit sieraad in de hand kon je zonder gêne stil blijven staan bij de bordelen die je tegenkwam. De uiteindelijke naam werd Geveltekens Amsterdam. Rondom de Oude Kerk. Het handzame boekje is prachtig uitgegeven, heeft een stevige en fraaie omslag, de kleurenfoto’s van Pancras van der Vlist zijn van hoge kwaliteit en de teksten duidelijk en informatief. Een vondst is om van sommige gevelstenen die vanaf de straat niet goed zijn te zien een grote kleurenfoto af te drukken zodat toch alle details bekeken kunnen worden.

In zijn inleiding legt Onno Boers uit dat tot het einde van de achttiende eeuw huisnummers in Amsterdam onbekend waren. In koop- en overdrachtsakten werden huizen benoemd naar hun ligging en naar de gevelstenen in het pand zelf of in de naaste omgeving. Eigenlijk hebben de stenen de functie van het aanwijzen van bestemmingen nog steeds. Tijdens de beschreven wandeling valt op aan hoeveel panden huisnummers ontbreken, de gevelstenen kunnen dan als navigator dienen.
Wat tijdens de wandeling van de 54 beschreven gevelstenen opvalt, is het vakmanschap waarmee ze zijn gemaakt. Kijk eens naar de Verghulde Wan in de Enge Kerksteeg. De steen is zo vakkundig gehakt dat kenners van mand-en vlechtwerk moeiteloos de vlechttechniek kunnen herkennen. De kopermolen hoog in de gevel van Warmoesstraat 5 is ook door zo’n topbeeldhouwer vervaardigd. De uitvoerige en volgens Onno Boers technisch juiste afbeelding van de door waterkracht aangedreven koperpletterij is indrukwekkend door de verfijnde details. Niet alles op de route is natuurlijk even mooi. Op de Oudezijds Voorburgwal 14 denk je bij het zien van het wapen van Riga, de hoofdstad van Letland: “had de steen maar de kleuren van het echte wapen zoals Onno Boers die omschrijft”. Bij de zwaar beschadigde steen in de Lange Niezel en het bijna dichtgesmeerde exemplaar op de Oudezijds Voorburgwal 158 kan je alleen maar duimen dat iemand het initiatief tot restauratie neemt. De beschreven wandeling duurt ongeveer anderhalf uur. Dit is geen zuivere looptijd, de tijd die je moet uittrekken voor het lezen van de informatie is er bij opgeteld. Neem je die tijd niet, dan mis je informatie waardoor je extra nauwkeurig naar een steen gaat kijken. Bij de Sint Annenstraat 10 bijvoorbeeld. Toen Jos Otten en de schrijver van het boek deze steen in 1990 schoonmaakten en polychromeerden ontdekten ze zaken die duidelijk maakten dat de bekende omschrijvingen van de steen niet klopten. Er staat bijvoorbeeld geen kat op die over katoenen balen heen kijkt en de rollen waren ook geen worsten zoals op de Monumentenlijst uit 1928 stond. Bij het schoonkrabben van de steen konden Otten en Boers de spekjes aan de worsten interpreteren als lakenloodjes die gehecht waren aan opgerolde stukken stof. Wat de beer met halsketting, de bomen en het poortgebouw betekenden is nog steeds onbekend.

Foutloos is het boekje niet. De gevelstenen van Enge Kerksteeg 4 en 2 zijn verwisseld en de aanduiding Sint Annenstraat 14 moet zijn nummer 16, maar problemen levert dat voor de wandeling niet op.
Lopen en kijken met dit boekje in de hand is een aangenaam en interessant tijdverdrijf. Zelfs buurtbewoners zullen geveltekens ontdekken die zij nooit eerder hebben opgemerkt. Mocht u niet van wandelen houden, ook voor een luie stoel zijn deze geveltekens van Amsterdam aanbevolen. Een alibi heeft u dan niet nodig.

Frans Heddema

Onno Boers, Geveltekens Amsterdam. Rondom de Oude Kerk, foto’s Pancras van der Vlist, Bekking en Blitz, ISBN 90 6109 5913, € 9.90.