Amsterdamse gevelstenen

Gedenksteen Jan van der Heyden in Koestraat weer in oude glorie

In 1678 verhuisde de Latijnse School vanuit de Koestraat naar het Singel bij de Heilige Weg en werd samengevoegd met de Latijnse School die daar in het voormalige Aalmoezeniersweeshuis was gevestigd. In de Koestraat waren de school en het huis van de rector ingebouwd in de uit 1462 daterende kapel van het Bethaniënklooster.

Het stadsbestuur liet de leeggekomen delen van het klooster splitsen en in 1681 apart veilen. Het westelijke deel van de voormalige Latijnse School werd gekocht door de schilder/uitvinder Jan van der Heyden (Gorinchem 1637 - Amsterdam 1712) die hier zijn woning annex werkplaats inrichtte.
Als kunstenaar heeft Van der Heyden een belangrijk oeuvre nagelaten. Een aantal minutieus geschilderde realistische Amsterdamse stadsgezichten waaronder verschillende gezichten op de Dam (Parijs, Louvre en Amsterdams Historisch Museum), de Haarlemmerpoort (Berlijn, Staatliche Museen) en de Westerkerk (Londen, Wallace Collection) maar ook een aantal fantasie-stadsgezichten, samengesteld uit bestaande gebouwen en (land)huizen in een niet- bestaande samenhang.

De oude en de herstelde gedenksteen voor Jan van der Heijden
(foto's Bureau Monumenten & Archeologie)

Als uitvinder heeft Van der Heyden faam verworven met zijn verbeterde straatlantaarn en de verbeterde slangbrandspuit. De vernieuwde techniek en de standaardisering van de straatverlichting heeft er zeker toe bijgedragen dat het aanzien van Amsterdam als moderne wereldstad werd vergroot, terwijl zijn vindingen op het gebied van de combinatie van waterpomp en brandslang menig Amsterdams huis voor totale uitbranding hebben behoed.
Het pand in de Koestraat waar Van der Heyden zijn werkplaats annex woning had, was kenbaar als ‘uitvindershuis’ aan een prachtig, uit lindenhout gesneden fries boven de ingang, waar de zegeningen van straatverlichting en brandspuit uitvoerig in beeld waren gebracht. De leuningen van het stoephek waren versierd met houten slangen.
In 1868, na sloop van de woning/werkplaats ten behoeve van de bouw van het nog bestaande schoolgebouw, kwamen het deurkalf en de gesneden leuningen in het Gemeentearchief terecht en later in de collectie van het Amsterdams Historisch Museum.
In 1911 nam het bestuur van het Genootschap Amstelodamum, ter gelegenheid van de herdenking van de 200ste sterfdag van Jan van der Heyden, het initiatief tot plaatsing van een herdenkingssteen in de Koestraat. Als ontwerper werd de architect Van Arkel aangezocht. Hij gebruikte de portretgravure van Arnold Houbraken als uitgangspunt voor de reliëfbuste. De uitvoering van het ontwerp berustte bij het Amsterdamse atelier van Van den Bossche en Crevels.

Op 28 maart 1912 werd de herdenkingssteen onthuld en door burgemeester A. Röell voor de Gemeente Amsterdam aanvaard. In de eerste druk van zijn Historische Gids van Amsterdam (1929) vermeldt hij de steen en bespreekt uitvoerig de werkzaamheden van Van der Heyden, de in 1868 gebouwde school noemt hij niet onterecht een absoluut kunstloos gebouw.
In de loop der jaren was de herdenkingssteen ernstig beschadigd geraakt, van de afdekkende lijst waren grote stukken afgebroken en het oppervlak was sterk vervuild en versuikerd. De tekststeen was gebarsten en vrijwel onleesbaar geworden.

In het rapport De staat van het steen, Amsterdamse bouwbeeldhouwkunst 1900-1940 uitgebracht door het Amsterdams Fonds voor de Kunst (juli 2000) heeft de VVAG de Jan van der Heyden-steen opgevoerd als ‘urgent geval’ en er bij het Fonds op aangedrongen deze steen als voorbeeldstellende restauratie prioriteit te geven. Het prachtige resultaat werd op 16 december 2004 door stadsdeelwethouder Monumenten, Guido Frankfurther onthuld. De herdenkingssteen ziet er nu weer uit als op de foto uit 1912.

Onno Boers

Gebruikte literatuur:
Geurt Brinkgreve, De Bethanienbuurt vroeger-nu-straks, (Speciale uitgave Binnenstad 1989) Lyckle de Vries, Jan van der Heyden (1984).

(Uit: Binnenstad 210, maart/april 2005)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.