Brief Amsterdam-overleg

Aan Burgemeester en Wethouders van
Amsterdam t.a.v. de wethouder voor
Monumentenzorg, mevr. dr. G. ter Horst

27 december 1999

Hooggeacht college,

De reorganisatie van het Bureau Monumentenzorg (BMZ) nadert het moment van besluitvorming in de gemeenteraad en zal van invloed zijn op de uitvoering van twee belangrijke besluiten van het rijk en van het gemeentebestuur. Dat zijn de aanwijzing van Amsterdam binnen de Singelgracht en het IJ tot beschermd stadsgezicht en de kandidatuur van dat beschermde gebied voor plaatsing op de internationale UNESCO-lijst van Wereld- Erfgoed. Terecht wordt in de nota “Monumenten een extra impuls voor de stad” van het raadslid Hooijmaijers gewezen op de betekenis van dat laatste voor het internationale prestige van Amsterdam.

Naar onze mening moet de toekomstige positie- en daarmee de invloed- van het BMZ vanuit drie invalshoeken worden bezien: dat zijn het maatschappelijk draagvlak, vervolgens de kwaliteit van het monumentenbeheer, zowel wat beschermde gebouwen afzonderlijk betreft als ten aanzien van nieuwbouw in de historische omgeving, en ten slotte de situatie van het BMZ in de “eilandstructuur” van het gemeentelijke bestuursapparaat.

Het vervult ons met bezorgdheid dat de laatstgenoemde invalshoek bepalend is geweest voor de reorganisatieopdracht BMZ. De brief d.d. 22 november 1999 van het hoofd BMZ a.i. ter begeleiding van het plan spreekt van de “centraal stedelijke inbedding van het BMZ in de gemeentelijke organisatie”. In feite betekent dat de formalisering van een ontwikkeling sinds circa 1985, welke de voornaamste oorzaak is geweest van het prestigeverlies van het BMZ. Wij verwijzen naar twee controversiële gevallen die in ruime kring de aandacht hebben getrokken. Zowel bij de herbestemming van de Waag als bij het project ‘De Kolk’ werden de bezwaren van de monumentenraad en van het BMZ terzijde geschoven. Bij de Waag kon de desastreuze verminking van een belangrijk monument, volgens het verbouwingsplan van Philippe Starck, op het laatste moment voorkomen worden door het optreden van een commissie van externe deskundigen. De nieuwbouw ter weerszij van de N.Z. Kolk heeft in de publieke opinie de titel het lelijkste gebouw van de binnenstad te zijn, overgenomen van het Maupoleum. Die blamage, evenals tien jaar tijdrovende discussie over de Waag, hadden de gemeente bespaard kunnen blijven, indien een helder geformuleerd standpunt van een zelfstandig opererend BMZ in de ambtelijke voorbereiding en in de bestuurlijke besluitvorming had doorgeklonken. Bevorderlijk voor de kandidatuur van Amsterdam voor de Wereld Erfgoed lijst, zijn dergelijke gevallen uiteraard niet.

Over de kwaliteit van het monumentenbeheer merken wij het volgende op. In de inleiding van het organisatieplan wordt als doel genoemd dat het vernieuwde BMZ in staat moet zijn om slagvaardig, klantgericht en professioneel het waardevolle monumentenbestand te beheren. Het BMZ beheert echter geen monumenten, dat doen de eigenaars. Kenmerkend voor de Nederlandse monumenten is de zorgvuldige ambtelijke detaillering. Ook eigenaren die, vaak met grote persoonlijke offers in tijd en geld, hun monument in goede staat willen brengen, hebben steun en advies nodig. Dat is noodzakelijk bij de planvoorbereiding om met behoud van cultuurhistorische kwaliteit de nodige moderne voorzieningen aan te brengen, dat is nodig op de bouwsteigers bij de keuze van materialen en de bepaling van kleuren, voegwerk en profileringen, het is ook nodig bij het overleg over financiële haalbaarheid en subsidiemogelijkheden.
Essentieel voor de kwaliteit van het monumentenbeheer is een sfeer van wederzijds vertrouwen tussen het BMZ en de goedwillende eigenaren. Dat was ook de voedingsbodem van het succes van de restauratieactiviteiten gedurende globaal de eerste dertig jaar van het BMZ. In het organisatieplan komt terloops de vermelding voor dat het nieuwe BMZ ‘weer’ gezag moet verwerven. Alle monumentenliefhebbers zullen die bedoeling ondersteunen. Het wegbezuinigen van de eigen tekenkamer, van de met historische en dus ambachtelijke bouwtechnieken vertrouwde inspecteurs buitendienst en van de betrokkenheid van het BMZ bij de subsidieverlening zijn naar onze mening stappen in de verkeerde richting.

Als derde invalshoek noemden wij het maatschappelijk draagvlak voor de bescherming van het historische stadsbeeld. In het begin van de 20ste eeuw was dat draagvlak beperkt tot een kleine kring van in geschiedenis en bouwkunst geïnteresseerden, hun woordvoerders waren toen al drie van de vier verenigingen namens welke wij deze brief schrijven. Die kring van actieve belangstelling voor het culturele erfgoed is sindsdien aanzienlijk verruimd en blijft groeien. Symptomen zijn de Open Monumentendagen, Mee in Mokum, het buurtverzet tegen de gemeentelijke doorbraakplannen in de Jordaan en in de Nieuwmarktbuurt, het herstel van woonhuismonumenten en van keurtuinen. Behoud en herstel krijgt in de publieke opinie en in de discussie in de gemeenteraad voorrang boven sloop en nieuwbouw. De recente beleidslijn van de gemeente om de belevingswaarde van de openbare ruimte te heroveren op het autoverkeer sluit aan op de restauraties door particulieren en vooral door de monumentenbeherende instellingen. Monumentenzorg, zowel voor de beschermde panden afzonderlijk als voor het nu officieel beschermde stadsgezicht, is bij uitstek een gebied waarop de overheid en burgerij elkaar nodig hebben om een algemeen belang te bevorderen. Het bevreemdt ons daarom dat de reorganisatie van het BMZ -waarvan wij de noodzaak niet bestrijden- ten stadhuize bekeken wordt als een interne zaak van administratieve herverkaveling, zonder enige raadpleging van de in onze stad toch ruim aanwezige deskundigheid in de particuliere sector.

Wij hopen dat de overwegingen in deze brief van nut zullen zijn bij de uitwerking van de thans in gang gezette reorganisatie.

Namens het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, het Genootschap Amstelodamum, de Bond Heemschut en de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse binnenstad teken ik,

met de meeste hoogachting,

Prof. Drs. J.E.G.C. Dibbits
voorzitter