Wit licht op de grachten

Maar dan wel in de kroonlantaarn...

Spaarlamp of QL-inductielamp

Amsterdam krijgt wit licht op de grachten. Het energiebedrijf van Amsterdam, Energie Noordwest (ENW), is op verschillende plaatsen in de stad aan het experimenteren met nieuwe lampen.

De oudste experimenten zijn te zien op de Prinsengracht (oneven zijde) bij de Westertoren en op de Keizersgracht (oneven zijde) bij de Leidsegracht. Hier zijn de grachtenlantaarns voorzien van spaarlampen die een wit licht uitstralen. Bij deze experimenten is het niet gebleven. Op twee andere plaatsen is inmiddels wit licht verschenen: op het Spui, waar een gasontladingslamp is gebruikt en op de Geldersekade (even zijde), waar een geheel nieuw type lamp is toegepast: de QL-inductielamp. Het energiebedrijf is vooral enthousiast over deze laatste lamp. De QL-inductielamp heeft een veel langere levensduur (60.000 in plaats van 8000 branduren) en kan gecombineerd worden met een dimmer: de lamp kan automatisch (computergestuurd) op elke gewenste lichtsterkte worden gezet.

Straatverlichting op de Westermarkt bij de Westertoren

Volgens Gerard Oudhaarlem, manager Openbare Verlichting van ENW, wordt de nieuwe lamp vooral geïntroduceerd op verzoek van de politie om de sociale veiligheid op straat te vergroten. Wit licht geeft beter zicht op straat en dat schrikt criminelen af. Een prettige bijkomstigheid is dat de verlichtingstechniek inmiddels zover is gevorderd dat energiezuinig, helder licht in kleine lampen mogelijk is. Bovendien lijkt het witte licht meer op het oorspronkelijke gaslicht dan het oranje-gele licht dat sinds de jaren zeventig gemeengoed is geworden. Het oranje-gele licht is misschien gezellig, maar het heeft ook iets hoerigs en van dat imago wil Amsterdam juist af. De heer Oudhaarlem had het niet verwacht, maar de experimenten met wit licht hebben vooralsnog geen negatieve reacties opgeroepen.

Rond of vierkant

Maar er is meer aan de hand. De vervanging van de huidige gloeilampen door QL-inductielampen heeft geleid tot een discussie over de armatuur zelf, de opbouw van de grachtenlantaarn waar de lamp in zit. Bij de experimenten op de Prinsengracht etc. is de "beschuitrol" rond de lamp verdwenen. Het doorzichtige glas is bobbeltjesglas geworden. Zowel de beschuitrol als het bobbeltjesglas dienen om verblinding tegen te gaan, maar beiden zijn zonder meer lelijk te noemen. Het ware beter als het energiebedrijf kiest voor een andere oplossing, bijvoorbeeld melkglas of geëtst glas. Doorzichtig glas is natuurlijk het mooiste (en het meest authentiek). Kan daar niet eens een experiment mee komen?

Op het Spui is men nog een stap verder gegaan. Hier is naast een nieuw ontworpen moderne mast een historische lantaarn geplaatst. Dit is geen gewone grachtenlantaarn, maar een lantaarn van een ouder type. De paal is een afgietsel van de eerste gietijzeren straatlantaarns van Amsterdam, een model uit 1867. Bovendien is de armatuur niet het bekende ronde model, maar vierkant, vergelijkbaar met de in Amsterdam veel voorkomende gevellantaarn (bijvoorbeeld de 18de eeuwse gevellantaarn van de Oude Lutherse Kerk). In de vierkante lantaarn is tevens een lamp voor gevelilluminatie ingebouwd. De lantaarnpaal maakt daardoor een extra mast voor gevelverlichting overbodig. Dit sluit aan bij het beleid van de gemeente om overbodig straatmeubilair te verwijderen: het "Ruimte voor Kwaliteit"-beleid. Dit is één van de redenen dat voor een vierkante armatuur is gekozen: de gevelverlichtingslamp is beter te combineren met een vierkante armatuur dan met een ronde.

Ritter- of Kroonlantaarn

De Herengracht in circa 1890 (Jacob Olie).

De lelijke ronde opbouw die op de gewone grachtenlantaarn zit, is een zwakke replica van de zogenaamde Ritter-lantaarn. Echter, op de grachtenlantaarn van 1883 prijkte oorspronkelijk de zogenaamde Kroonlantaarn: een vierkante armatuur met enkele ornamenten waaronder een keizerskroon. Je kunt haast geen oude foto van Jacob Olie vinden zónder kroonlantaarn; het is een echt-Amsterdamse lantaarn die geruisloos en zonder protest uit het stadsbeeld is verdwenen. Waarom dan niet deze lantaarn terugbrengen? De lantaarn op het Spui is een stap in de goede richting, maar is het "net niet". Als je historisch materiaal plaatst, doe het dan goed.

De heer Oudhaarlem acht het heel goed mogelijk de kroonlantaarn in Amsterdam terug te brengen, bijvoorbeeld op enkele prominente plaatsen (pleinen etc.). Dat is één van de alternatieven die hij zal voorstellen. Echter, niet het energiebedrijf maar de Dienst Binnenstad neemt de uiteindelijke beslissing en als onze informatie klopt zal deze beslissing al in februari of maart worden genomen. Ongetwijfeld zullen kostenramingen in deze beslissing een grote rol spelen. Productie van een goed te onderhouden replica van de kroonlantaarn hoeft echter niet duur te zijn, zeker niet als de lantaarn op grote schaal wordt geproduceerd. Het beste zou dus zijn de kroonlantaarn als de opvolger van de huidige grachtenlantaarn te beschouwen, met handhaving van de oude masten, niet alleen op prominente plaatsen, maar overal langs de grachten.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 163, april 1997)

Kroonlantaarns op de Westermarkt!

Op 11 februari 1489 schonk keizer Maximiliaan Amsterdam het recht de kroon van het Duitse Rijk te dragen. Sindsdien prijkt de keizerskroon op het stadswapen.

Amsterdam was trots op deze kroon, zelfs in de tijd van de republiek. Het is deze kroon die sinds 1638 op de Westertoren staat, een paar jaar geleden in prachtige kleuren (rood, geel en blauw) geschilderd. De Westermarkt, het wat rommelige plein rond de Westerkerk, wordt binnenkort door de gemeente heringericht. Opnieuw kan het "Ruimte voor Kwaliteit"-beleid zich bewijzen. De ontwerper van het herinrichtingsplan is Simon Sprietsma. En wij doen meteen maar een suggestie: de Westermarkt is de meest logische plek om de kroonlantaarn, die meer dan een halve eeuw geleden geruisloos uit het stadsbeeld verdween, in de stad terug te brengen.