Larmagtoren - steen des aanstoots

De strijd om de Larmagtoren is nog niet beslist. Het enige wat er is gebeurd was een debat in de Gemeenteraad die met 26 tegen 18 stemmen besloot, medewerking te verlenen aan het bouwplan. Nu moet er een bouwaanvrage worden ingediend en een bestemmingsplan, waartegen beroep openstaat, eerst bij het gemeentebestuur dan bij Provinciale Staten, en ten slotte bij de Raad van State. De heren kunnen erop rekenen dat door onze vereniging, tot in de hoogste instantie, verweer zal worden gevoerd. Het gaat immers niet alleen om dat ene pretentieuze onding, maar om de vraag, of het huidige gemeentebestuur het eens zo beroemde stedebouwkundige beleid van Amsterdam, waarvan de maximaal toegelaten bouwhoogte een van de kernpunten vormt, definitief te grabbel gooit.

De Larmagtoren

Van belang in deze zaak is ook dat - voor het eerst sinds lange tijd - het College twee standpunten aan de Raad voorlegde: een voorstel om wél en een voorstel om géén medewerking te verlenen. Het minderheidsstandpunt is helder uiteengezet in een door wethouder Saris voor Ruimtelijke Ordening ondertekende toelichting, waarin onder meer verwezen wordt naar de negatieve adviezen van de supervisor Teleport, van de Dienst Ruimtelijke Ordening en van de Amsterdamse Raad voor de Stedebouw. Wethouder Saris, hierin gesteund door zijn collega voor cultuur, mevrouw Baak, is van mening dat het initiatief-Larmag volkomen buiten de maat en de schaal van de stad valt. De bewuste strook grond die de gemeente bij het station Sloterdijk nodig heeft voor de aanleg van de ringsneltram, moet verworven worden van de erfpachter Larmag Investments Group. De kosten daarvan zullen grotendeels ten laste komen van de Nederlandse Spoorwegen; het zijn immers de bijgestelde NS-plannen die het huidige probleem veroorzaken en het is vooral een NS-belang dat het bestaande station Sloterdijk dan niet wordt afgebroken. Aldus het minderheidsstandpunt van wethouder Saris.

Kern van de discussie

Dit laatste raakt de kern, niet van de zaak, maar van de discussie. In de Volkskrant van 4 oktober lezen wij dat Larmagdirecteur M. Steer een feestje heeft gehouden na het raadsdebat: "We zijn er twee jaar mee bezig geweest en de onzekerheid nam steeds toe..... Een paar weken geleden hebben we wethouder Jonker bij de kladden gegrepen. Die heeft toen de toezegging gedaan dat de zaak snel op de agenda zou komen". Steer ontkent niet dat een vijftien meter brede strook bij het station Sloterdijk.... "een belangrijke rol als wisselgeld heeft gespeeld bij de onderhandelingen.... We verkeerden daardoor in een goede onderhandelingspositie". Het Paroolverslag van de raadszitting meldt: "Er is geen sprake van chantage", zei wethouder Genet (PvdA). "Ook als die grond niet voor de NS nodig was geweest zou een meerderheid van B. en W. de toren hebben toegestaan", aldus wethouder Ten Have (D66). Reden: Teleport wordt er aantrekkelijker door en de toren is mooi.
Wethouder Baak (D66): "Het gaat alleen maar om het prestige van Larmag. Als er geen sprake is van chantage dan moet het mogelijk zijn 'nee' tegen de toren te zeggen en met Larmag toch overeenstemming te bereiken over de gewenste grond". Wethouder Genet schatte dat onteigening veertig miljoen gulden zou kosten. Mevrouw E.de Jong (D66): "Onze beleids- uitgangspunten voor de IJ-oevers worden waardeloos als we nu niet vasthouden aan de uitgangspunten die we voor Teleport hebben gesteld..... Het komt de geloofwaardigheid van Amsterdam niet ten goede als we adviezen die ons niet uitkomen terzijde leggen". Tot zover het Paroolverslag.

Angst voor schadeclaim van Larmag

Met de laatst geciteerde opmerking zal iedereen het wel eens zijn: de geloofwaardigheid van het gemeentebestuur is er niet op vooruitgegaan. De angst voor een schadeclaim van Larmag wordt ingepakt in mistige termen van hoogwaardige architectonische kwaliteit, spin-offeffecten en de extra toeristische attractie in de vorm van een restaurant boven in de toren. In de voordracht lezen wij: "Volgens ons College kan het initiatief van Larmag een belangrijke trekker voor Teleport worden. Voor de top van de toren gaat Larmag uit van een huurprijs van ƒ 500,- tot ƒ 800,- per m2 per maand. Dat zou in Amsterdamse verhoudingen een doorbraak betekenen. Nu ligt de huurprijs voor toplocaties tussen ƒ 400,- en ƒ 500,- per m2 per maand. Een laatste citaat uit het Volkskrant-artikel van 4 oktober: "De kosten van de bouw van de kantoortoren, 187 meter hoog met een zendmast van 23 meter, schat Steer op 35Q tot 400 miljoen gulden. Het gebouw krijgt vijftig verdiepingen. De twaalf liften kunnen een snelheid van 35 kilometer per uur halen."
De entree van de mammoettoren ziet Steer al helemaal voor zich: "Die alleen al wordt vijf verdiepingen. Het gaat op een kerk lijken met veel marmer". Een gevoel van weerzin komt op bij deze protserige reclametaal. Duur moet het worden, heel duur, glimmend, opvallend, het hoogste gebouw van Nederland, iedereen moet het kunnen zien, hier zitten de mensen met de meeste nullen achter het cijfer van hun bankrekening. De meerderheid van het gemeentebestuur is daarvan diep onder de indruk. Gelukkig is er nog een aanzienlijke minderheid van andersdenkenden, die oog heeft voor niet alléén financiële argumenten. Daar ging het ook om bij discussies over de bestemming van de Waag, over het huizenblok aan de Nicolaas Witsenkade, en zoveel andere gevallen die de laatste jaren in ons blad werden vermeld.

Ongebreidelde geldzucht en puberale geldingsdrang

In het bezwaarschrift van onze vereniging tegen de Larmagtoren werd dit plan een symbool genoemd van ongebreidelde geldzucht en puberale geldingsdrang. Die tekst schoot een Parool-lezer in het verkeerde keelgat. In een ingezonden brief stelde hij de vraag: "Zouden de leden van deze vereniging nu echt zo dom zijn om niet te beseffen dat de grachtengordel een aaneenschakeling is van dergelijke symbolen?" Ach ja, zo kun je het ook zien. De bouwers van de grote grachtenhuizen, die overigens maar een beperkt deel van de gevelwanden beslaan, toonden graag hun welvaart, en geldingsdrang was hun zeker niet vreemd. Dat zij aan het een en ander gestalte gaven op een manier waar wij een paar eeuwen later nog vol bewondering naar staan te kijken, ontgaat de briefschrijver, en velen met hem..
De grote autofabrikant Henry Ford heeft dat eens kernachtig uitgedrukt: "history is bunk": kletspraat, onzin. Is dat ook de verborgen mening van het Amsterdamse gemeentebestuur?

Mening drs. R.J. de Wit

Het is zeker niet de mening van drs. R.J.de Wit, behalve Commissaris der Koningin in Noord-Holland, ook voorzitter van de Raad van advies voor de Ruimtelijke Ordening. In een gedegen Volkskrant-artikel van 18 oktober schrijft hij dat de projectontwikkelaar er goed aan zou doen, de Wet op de Ruimtelijke Ordening nog eens na te lezen. Daarin staat, welke procedures moeten worden gevolgd voor het verkrijgen van de bouwvergunning. De correcte weg is: eerst een bestemmingsplan voor het gebied Sloterdijk, waarin onder meer de maximumhoogte staat aangegeven, en wanneer dat via de provincie en het rijk zal zijn goedgekeurd, een op dat bestemmingsplan gebaseerd bouwplan, waarvoor Burgemeester en Wethouders vergunning kunnen verlenen. Er is ook een kortere weg, namelijk de zogenaamde anticipatie. Dan wordt de bouwvergunning direct verleend door de gemeente, vooruitlopend op een later vast te stellen bestemmingsplan. "Maar daarmee", schrijft de Commissaris, "heeft de bouwvergunning nog geen rechtsgeldigsheid, want die ontstaat pas wanneer Gedeputeerde Staten daar goedkeuring aan verlenen. Zouden Gedeputeerde Staten het plan afkeuren, dan moet ik nog zien dat op basis van die procedure een beroep op de Kroon kanshebbend is!" De Commissaris laat er geen twijfel over bestaan dat hij een fervent tegenstander is van de "modieuze hoogbouwgolf die Amsterdam heeft bereikt", en dat het plan voor de Larmagtoren zéér zorgvuldig getoetst zal worden op zijn planologische consequenties, niet alleen voor Amsterdam zelf, maar niet minder voor de wijde omgeving, waar het Provinciaal Bestuur waakt over de ruimtelijke ordening. Kortom, de kop van het Volkskrant-artikel luidt: "Amsterdamse wolkenkrabber staat er nog lang niet".

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 131, dec. 1991)